صرفنظر از نوع صنعت یا کاربرد، هر جا صحبت از واژه نگهداری (Maintenance) میشود، هدف نهایی حفظ تجهیزات، ابزارها و زیرساخت کلی در حالت مناسب و کارآمد خود است. بعلاوه هدف مهم دیگر از نگهداری، جلوگیری از توقف ناخواسته در عملکرد کلی فرآیندها و یا عملکرد یک تجهیز خاص است.
نگهداری (Maintenance) و تعمیر (Repair) در زمان مناسب، ما را به این دو هدف مهم خواهد رساند.
تفاوت بین نگهداری و تعمیر
این دو اصطلاح معمولاً به اشتباه به جای همدیگر به کار برده میشود، اما مهم است که بدانیم مفاهیم متفاوتی نسبت به یکدیگر هستند.
مشخصاً وقتی صحبت از تعمیر می شود، به بعد از بروز یک نقص یا مشکل در قطعه یا دستگاه خاصی برمیگردد. در این حالت باید فرآیند تعمیر روی آن صورت گیرد تا دوباره به شرایط عملکرد عادی خود بازگردد.
اما هنگامی که صحبت از نگهداری است، همه چیز به قبل از بروز نقص در آن برمیگردد. نگهداری مجموعه ای از اقداماتی است که باید انجام شود تا آن قطعه یا دستگاه به حداکثر طول عمر مفید خود برسد و در عمل از بروز مشکل در آن جلوگیری شود.
در فرآیند نگهداری، معمولاً بررسی‌هایی به صورت روتین و منظم روی قطعات و دستگاهها انجام میشود و بعضی از آنها نیز کارهای عملیاتی خاصی روی آنها صورت میگیرد. ما با اصطلاح دوره سرویس قطعات به خوبی آشنا هستیم. دقیقا این دو مفهوم به یک موضوع اشاره دارند.
اگر از فرآیندهای نگهداری بخواهیم مثال بزنیم، میتوان به تمیز کردن منظم واحدهای تهویه مطبوع، روغن کاری ماشین آلات اشاره کنیم. حتی جالب است بدانید که بازرسیهای معمول از کلیه تجهیزات و قطعات نیز زیرمجموعه فرآیندهای نگهداری هستند.
مجددا به فرآیند تعمیر باز می‌گردیم.
انواع و سطوح مختلف در تعمیر
اینکه در هنگام بروز تعمیر باید در چه سطحی آنرا انجام دهیم، کاملاً به سطح مشکل یا نقصی برمیگردد که در آن قطعه یا دستگاه خاص بروز کرده و منجر به نقص در عملکرد کلی آن شده است. معمولاً دو سطح خرابی در این حالت داریم:
- تعمیر در حالت نقص جزئی
- تعمیر در حالت نقص کامل
تعمیر در حالت نقص جزئی
در این شرایط، دستگاه/ قطعه یا تجهیز هنوز در حال کارکرد است اما نه با ظرفیت کامل خود! در این وضعیت، معمولاً بایستی یک سری اقدامات اصلاحی روی آن صورت گیرد تا مجدداً به سطح طبیعی و سالم خود بازگردد و با ظرفیت کامل خود کار کند.
تعمیر در حالت نقص کامل
در این شرایط، دستگاه/قطعه یا تجهیز به شکل کامل از کار افتاده و فقط در حالتی میتواند مجدداً شروع به کار کند که تعمیر شود. میزان منابعی که برای تعمیر در این حالت نیاز است (هزینه، زمان و…) بستگی به شناسایی منشا بروز مشکل در آن قطعه دارد.
خرابی تجهیزات و قطعات، میتواند برای یک صنعت بسیار گران تمام شود؛ هم از نظر رفع مشکل و زمانی که برای آن نیاز است و هم اینکه باعث بروز تاخیر و یا حتی توقف در فرآیندهای مهم صنعتی آنها شود.
منشا خرابی ها میتواند به پایان طول عمر آن قطعه یا دستگاه، بروز خطای انسانی، حوادث غیرقابل پیش بینی و یا فرسودگی طبیعی آنها برگردد.
و اینجاست که فرآیند نگهداری، مفهوم و اهمیت خودش را به خوبی نشان می‌دهد.
انواع روشها و متدهای نگهداری
بسته به نوع قطعه یا تجهیز و دستگاهی که قرار است فرآیند نگهداری و تعمیر آن انجام شود، و بسته به نوع صنعت و اهمیت فرآیندهای آن، چندین استراتژی و متد نگهداری و تعمیر وجود دارد. البته تجربه تیم نگهداری و تعمیر و تعداد نفرات آن نیز در این موضوع تاثیرگذار است.
در منابع مختلف و در عمل، روشهای متعددی برای نگهداری به کار برده میشود که ما در اینجا به 4 مورد از مهمترین آنها اشاره می‌کنیم:
1- نگهداری واکنشی یا راکتیو (Reactive)
این روش را با نامهای از کار افتادگی (Breakdown) یا به اصطلاح خودمانی “اونقدر ازش کار بکش تا خراب بشه” (run-to-failure) هم می‌شناسند.
همانطور که از اسم این روش مشخص است، منتظر خرابی قطعات یا تجهیزات می مانیم تا پس از آن به فکر تعمیر آنها بیفتیم. از آنجایی که تعمیرها در این روش برنامه ریزی نشده هستند، بهتر است از آن برای دستگاههایی استفاده کرد که عملکردشان برای کل سیستم حیاتی نیست و یا اینکه قیمت پایینی دارند.
همانطور که شما هم متوجه شدید، این روش، بدترین روش موجود است اما باز هم مطابق با مواردی که اشاره کردیم، میتواند در برخی اوقات بهترین استراتژی باشد!
درست است که روش نگهداری راکتیو یا واکنشی نیاز به حداقل برنامه ریزی دارد، اما اگر به درستی اجرا نشود میتواند معایب و آسیبهای قابل توجهی را به کسب و کار و صنعت وارد کند.
اگر این استراتژی برای همه تجهیزات مورد استفاده قرار گیرد، زمانی که یک قطعه حیاتی از تجهیزات از کار می‌افتد میتواند منجر به ایجاد تاخیرهای زیاد در فرآیندهای صنعتی یا تولیدی شود؛ که در نهایت ضررهای بزرگی به صنعت وارد خواهد کرد.
پس به طور خلاصه، روش نگهداری Reactive در اغلب موارد به معنی وقفه در فرآیندهای صنعتی و در نتیجه افزایش هزینه ها و وارد شدن خسارت خواهد بود در صورتی که به درستی و با استراتژی مشخص و فقط در موارد خاص اجرا نشود.
2- نگهداری پیشگیرانه (Preventive) – PM
این روش که تحت نام روش پرواکتیو (Proactive) نیز شناخته میشود، با هدف پیشگیری از خرابی اجرا میشود. در این روش، بر اساس بازرسیهای منظمی که صورت میگیرد در بازه های زمانی از پیش تعیین شده (هم بر اساس زمان و هم بر اساس رخداد خاص) قطعات و دستگاهها از مدار فرآیند اصلی خارج شده و فرآیند نگهداری و تعمیر روی آنها انجام میشود.
هدف روش PM، بالا بردن طول عمر مفید قطعات، دستگاهها و تجهیزات و البته جلوگیری از بروز وقفه در فرآیندهای مهم صنعتی است.
بسیاری از شرکتها و صنایع، برای اجرای بهینه این روش از نرم افزار نگهداری و تعمیرات (CMMS) استفاده می‌کنند. این نرم افزار با اجرای برنامه ریزی مناسب به آنها کمک میکند تا در زمانهای مشخص و به طور سیستمی بتوانند استراتژی نگهداری PM را اجرا کنند.
در هر صنعت و کاربرد، تعداد قطعات، دستگاهها و تجهیزاتی که نیاز به نگهداری دارند متفاوت است؛ با بالا رفتن تعداد این تجهیزات، استفاده صحیح از نرم افزارهای تعمیر و نگهداری به خوبی به سیستمی شدن این فرآیند کمک کرده و باعث میشود تا راندمان صنعت نیز بالاتر رود.
3- نگهداری پیشگویانه (Predictive Maintenance) – PdM
در این روش همانگونه که از نام آن مشخص است، هدف پیش بینی و پیش گویی خرابی و نقص دستگاهها پیش از وقوع است؛ در حقیقت با استفاده از داده ها و تجربیات گذشته کار با دستگاهها و تجهیزات، زمان مناسب برای انجام فرآیند نگهداری پیش بینی شده و پیش از بروز نقص در آنها، تعمیرات و نگهداری لازم را انجام میدهیم.
در برخی اوقات می توان با بکار گیری سنسورهای تشخیص و تکنولوژی تحلیل داده ها، به موقع به تیم نگهداری در خصوص خرابی برخی از دستگاهها هشدار داد. برای مثال، یک سنسور ممکن است از تحلیل وایبریشن برای هشدار به تیم نگهداری استفاده کند تا به آنها اطلاع دهد که قطعه خاصی در خطر خرابی قرار دارد.
در متد نگهداری PdM نیز، استفاده از نرم افزارهای CMMS بسیار تاثیر گذار است. تحلیل داده های گذشته و پیش بینی زمان وقوع خرابی میتواند از طریق این نرم افزار انجام شود.
4- نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینان (Reliabilty-Centered Maintenance) – RCM
بروز خرابی و نقص در دستگاهها و تجهیزات، همیشه به صورت خطی رخ نمیدهد. در روش نگهداری RCM به دنبال این هستیم که برای هر دستگاه و تجهیز تحلیل مناسبی انجام داده تا بتوانیم تمامی حالات بروز نقص و خرابی را در آن شناسایی کنیم؛ سپس بر اساس نتایج تحلیل برای آن تجهیز، یک برنامه نگهداری سفارشی شده ارائه می‌کنیم.
هدف نهایی روش نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینان، افزایش در دسترس بودن و قابلیت اطمینان هر دستگاه یا تجهیز است.
مزایا و معایب نگهداری و تعمیرات
مزایای نگهداری و تعمیر
افزایش طول عمر تجهیزات و دارایی ها
یکی از مهمترین دلایلی که بسیاری از کسب و کارها و صنایع به خاطر آن به زحمت و دردسر می‌افتند، حداکثر کردن طول عمر تجهیزات و دارایی‌های آنها است.
یک تیم نگهداری خوب باید صبر و نظم بالایی برای انجام بازرسی های منظم، فرآیندهای تمیزکاری و مراقبت از دارایی ها و تجهیزات مهم و با اولویت کاری بالا را داشته باشد. این امر به تیم و در نهایت به کل کسب و کار این کمک را میکند تا با انجام فرآیند نگهداری و تعمیرات در بهترین زمان ممکن، بهره وری را به حداکثر رسانده و در نهایت طول عمر مفید قطعات و تجهیزات به بالاترین مقدار ممکن برسد.
بهینه کردن عملکرد تجهیزات
یک تجهیزِ به خوبی نگهداری شده، میتواند با حداکثر ظرفیت خود کار کرده و به خاطر کارایی مناسب و قابل اعتماد بودنش، در نرخ بازگشت سرمایه کسب و کار یا همان ROI تاثیر مستقیم و مثبت بگذارد.
اجتناب از وقفه های برنامه ریزی نشده
وقفه های پیش بینی نشده، میتواند برای هر کسب و کار یا صنعتی منجر به مشکلات قابل توجهی شود.
ضررهای مالی، به وجود آمدن گروهی از مشتریان ناراضی و در نهایت شکل گیری زنجیره‌ای از مشکلات و ضررهای بزرگتر، برخی از مشکلاتی است که آسیب بزرگ و جبران ناپذیری را پس از وقفه در فرآیندهای اصلی به صنعت وارد میکند.
اما اجرای مناسب فرآیندهای تعمیر و نگهداری به کسب و کارها و صنایع کمک میکند تا از وقفه های غیرمنتظره جلوگیری کرده و اطمینان حاصل شود که کلیه فرآیندهای مهم صنعت و سازمان به خوبی در حال جریان است.
به حداقل رساندن هزینه ها
اکثر ماشین ها و تجهیزات صنعتی در ماههای اول استفاده، هزینه های پایینی دارند؛ اما به مرور و با نزدیک شدن به زمان نگهداری و تعمیر آنها، بایستی یک استراتژی مناسب برای اجرای نگهداری و تعمیر وجود داشته باشد تا در بهترین زمان ممکن آن فرآیند را اجرا کند. اینکار باعث می شود تا در حالت کلی هزینه های تحمیل شده به یک سازمان از جنبه های مختلف بهینه و کمینه شود.
عذر میخوام برای حضور در تیم های نگهداری شرکت ها و صنایع معمولا نیاز به چه مهارتهاایی هست؟
سلام دوست گرامی، برای این بخش اولین نیاز مهم، مهارتهای فنی و تخصصی هست، آیتمهایی مثل تسلط نسبی بر قطعات و تجهیزات، تسلط بر کلیه متدها و تکنیکهای نگهداری و تعمیر و… و در گام بعدی مهارتهای حل مساله، مهارتهای ارتباطی و بین فردی قوی، توانایی کار تیمی خوب و…